Flashback | 29 inch: de grote wielen zijn 20 jaar oud!

Je gaat ons misschien niet geloven, maar de eerste 29er seriefiets in de geschiedenis van het mountainbiken verscheen 20 jaar geleden!De Gary Fisher Supercaliber 29, die in 2002 voor het eerst zijn opwachting maakte in de catalogus, fungeerde inderdaad als voorloper op dit gebied.Voor dit jubileum heeft Vojo de hand kunnen leggen op een van de zeldzame exemplaren van deze mountainbike.De gelegenheid om ook eens terug te komen op het wielformaat dat destijds werd afgekeurd, maar zich ondertussen als de norm heeft ontwikkeld.

29 inch wielen zijn tegenwoordig op bijna alle fietsen op de markt te vinden, ongeacht het niveau in het gamma of de discipline waar ze voor bedoeld zijn (inclusief downhill en enduro, ook al werd dit wielformaat voor het eerst gepopulariseerd in de crosscountry).Maar ook al vieren de eerste 29ers vandaag hun 20ste verjaardag, toch begonnen de grote wielen pas na 2010 aan hun hegemonie in de XC-wereld. Zo werd er in 2011 voor het eerst een wereltitel behaald met een 29er – Jaroslav Kulhavy in Champéry – en het duurde zelfs tot 2016 dat Nino Schurter als een der laatsten definitief koos voor de grote wielen. Kortom, het is een verhaal dat lang heeft geduurd om op te bouwen, en teruggaan naar het begin kan helpen om de geboekte vooruitgang te meten.

Om beter te begrijpen hoe het idee om over te schakelen naar 29 inch wielen tot stand is gekomen, moet je eerst weten waarom onze mountainbikes in het begin allemaal 26 inch wielen hadden.Gary Fisher, die eind jaren 70 zelf een van de pioniers van het mountainbiken was, heeft het in 2003 tijdens een interview met Bike magazine goed uitgelegd: “De keuze aan onderdelen was destijds beperkt.We konden kiezen tussen 20, 24 of 26 inch.We hebben toen de drie wielmaten getest op alle soorten terrein en de 26 inch kwam toen als beste compromis uit de bus.Daarnaast waren er al dikke banden in deze maat verkrijgbaar, dus we gebruikten aanvankelijk allemaal die diameter.Dat is kort uitgelegd hoe de 26 inch de standaard voor mountainbikes is geworden.“

In de begindagen van het mountainbiken werd het standaard wegwiel – in maat 700, wat heel dicht bij een 29 inch ligt – van tafel geveegd omdat er absoluut geen slijtvaste onderdelen beschikbaar waren in die diameter en geen banden met een minimale omvang.Bij de door de pioniers geteste formaten werden de 20 en 24 inch al snel opzijgezet omdat de 26 beter over obstakels rolde.Ze kozen daarom voor het grootste formaat waarin op dat moment offroad-onderdelen beschikbaar waren en dat het beste compromis tussen gewicht en sterkte bood.

Het idee om nog grotere wielen te gebruiken dan 26 inch wielen, borrelde al snel op bij visionairs als Gary Fisher en Charlie Kelly

Maar het idee om nog grotere wielen te gebruiken, borrelde al snel op bij visionairs als Gary Fisher en Charlie Kelly, die het op humoristische toon uitlegt: “Reeds in 1978, toen ik in Colorado naar de rotsen keek, zei ik tegen mezelf dat ik wielen van drie meter nodig zou hebben om de enorme rotsblokken met de fiets over te steken.”De ontwikkeling van het mountainbiken in de jaren 80 en 90, en vooral de komst van voor- en achtervering, zorgde ervoor dat Gary Fisher en zijn acolieten andere zaken aan hun hoofd hadden dan zich zorgen te maken over de wielmaat.

Het was ook niet eenvoudig om een nieuw wielformaat te testen, omdat er niet alleen een geschikt frame en wielen voor nodig waren, maar ook geschikte banden.Er waren in de jaren 90 een paar offroadbanden die breder waren dan cyclocrossbanden (met name bij Nokian en Panaracer), maar de eerste echte 29 inch band die in kleine series werd geproduceerd, was de Nanoraptor van Wilderness Trail Bike (WTB).Hierdoor konden enkele voorlopers in de industrie de eerste tests doen.

Een van deze voorlopers is Gary Fisher, wiens lengte misschien ook wel te maken heeft met zijn nieuwsgierigheid naar grotere wielmaten.Het was halverwege de jaren 90, nadat hij zijn merk aan de Trek-groep had verkocht, dat Gary Fisher dit idee weer bovenaan zijn prioriteitenlijst zette.En dat hij de middelen had om testen te doen.“Ik sprak er eind jaren 90 over met mijn vriend Mark (Slate) van WTB: wat als we grotere wielen voor mountainbikes zouden maken?Door zijn functie kon hij de juiste banden laten maken en ik kon een prototype van het frame maken en vooral ook wielen via Bontrager, het onderdelenmerk van de Trek-groep.”

De sterren bleken plotseling gunstig te staan voor de nieuwe wielmaat!“Het was niet gemakkelijk,” herinnert Gary zich nog, “maar we waren in staat om snel verder te gaan met testen. Ik liet een prototype mountainbike bouwen met wat ik dacht dat de juiste geometrie was voor een 29 inch en Marzocchi maakte een speciale vork voor ons.”

Dat Gary en zijn maatje van WTB een beroep deden op Marzocchi was geen toeval.Het Marathon-model van het Italiaanse merk was immers gemaakt op basis van vorkpoten die bestonden uit drie delen die door een mof met elkaar verbonden werden, en niet uit één stuk zoals bij bijvoorbeeld RockShox.Tussen de vorkboog en de wielpatten hoefde je alleen maar de buizen van de vorkpoten te verlengen!De veerweg bedroeg 80 millimeter en de vork had een totale lengte die niet zo veel verschilde van die van een 26″-vork van 100 millimeter. Gecombineerd met een zeer korte balhoofdbuis was de cockpit uiteindelijk niet hoger dan op een 26″.

Toen het prototype klaar was, reed ik op hetzelfde circuit met een standaard 26″ en met ons prototype: de 29″ was altijd sneller – Gary Fisher

Gary Fisher duikt nog wat verder in zijn herinneringen en vertelt over de eerste tests die vanaf 1999 werden uitgevoerd: “Toen het prototype klaar was, reed ik op hetzelfde circuit met een standaard 26″ en met ons prototype: de 29” was altijd sneller.We hadden het gevoel dat we een betere aanvalshoek hadden op obstakels en meer grip omdat er meer rubber in contact was met de grond.En het is ook comfortabeler. Wanneer je op een 29er rijdt, lijkt het wel of de obstakels kleiner worden.”

Ondanks dat het buikgevoel van de pioniers correct was, catalogiseerden zij die overal een mening over hebben zonder zelfs maar een test uitgevoerd te hebben, de 29er in eerste instantie als een type fiets gemaakt voor snel en rollend terrein. Kortom, niet om ‘echt te mountainbiken’.Om nog maar te zwijgen van diegenen die zeiden dat ‘het gewoon een staaltje marketing was om ons van fiets te laten veranderen’ en voorspelden dat ‘het nooit wat zou worden’. 20 jaar later weten we hoe het verhaal is afgelopen en dat zou je aan het denken moeten zetten voordat je overhaast een oordeel velt over iets nieuws.Natuurlijk is niet alles even revolutionair, maar vele nieuwigheden verdienen het toch om met een open geest onderzocht te worden.

Maar laten we nu even stilstaan ​​bij het specifieke geval van deze Gary Fisher Supercaliber 29 uit 2002. Na de eerste bevredigende tests die in 1999/2000 werden uitgevoerd, overtuigde Gary de Trek-groep om over te gaan naar de productiefase en om de fiets die je voor je hebt aan te bieden in het gamma van 2002. Als we een paar geïsoleerde ambachtelijke modellen (bijvoorbeeld van Moots, Vicious Cycles of zelfs Willits) en de Surly Karate Monkey – die bijna tegelijkertijd op de markt verscheen – buiten beschouwing laten, kunnen we zeggen dat deze Gary Fisher de allereerste 29er was die door een groot merk in serie werd aangeboden.Er stonden twee modellen in de catalogus: de Supercaliber 29 als topmodel en de goedkopere Mt Tam 29 (genoemd naar Mount Tamalpais, waar de mountainbikepioniers vaak reden).

Als je de fiets in zijn geheel bekijkt, en hem naast de hedendaagse 29ers plaatst, vallen de afmetingen van het frame op. De balhoofdhoek van 71 graden mag dan wel een beetje de leeftijd van de fiets verraden, andere afmetingen zijn nog steeds erg actueel, zoals de 590 millimeter lange bovenbuis, wat in die tijd een imposante afmeting was op een medium. En we zien ook een korte stuurpen omdat Gary Fisher er al veel belang aan hechtte om de fietser centraal op de fiets te zetten. Het is een specifiek kenmerk van dit model, en andere 29ers die erop volgden, kunnen niet bogen op afmetingen die zo actueel zijn gebleven.

De liggende achtervork is met 440 millimeter vrij kort. Ondanks het feit dat er banden van 2.1 gemonteerd zijn, is er weinig vrije ruimte in het frame. Kijk ook naar het mooie bewerkte stuk dat de liggende achtervork verbindt met het bottom bracket.

Het frame is vervaardigd uit ZR9000 aluminium, een hoogwaardige legering ontwikkeld door de Trek-groep en gemaakt in de VS. Het frame weegt net iets meer dan 1500 gram, terwijl de complete fiets 10,8 kilogram weegt zonder pedalen.

Verder is deze high-end versie uitgerust met het beste wat die tijd te bieden had, zoals een Shimano XTR M950-achterderailleur, een Bontrager Race-crankstel met ISIS-as (toen nieuw om voor meer stijfheid te zorgen, maar die nooit uitblonk qua betrouwbaarheid) en Shimano XT-hendels die iets minder esthetisch zijn dan XTR-exemplaren, maar ook niet zwaarder zijn en net zo effeciënt.

Ook de stuurpost, de zadelpen en het zadel komen van Bontrager, met een speciale vermelding voor het zadel dat specifiek was voor dit model.

Ook de wielen komen uit de Bontrager-catalogus: het high-end Race Lite-model was tubeless-compatibel, wat voor die tijd zeldzaam was.Dit exemplaar is tevens voorzien van de zeer zeldzame keramische velgen, die niet in de Trek-catalogus stonden maar wel op bepaalde modellen als optie werden aangeboden.De Avid SD Ti-remmen zijn uitgerust met titanium hardware.De originele banden kwamen – ondanks de link tussen de twee merken aan het begin van het 29er-verhaal – niet van WTB, maar wel van het Japanse IRC.

De fiets die je hier op de foto’s ziet, werd door ondertekende na twee jaar zoeken ontdekt in Nederland. Het aantal geproduceerde exemplaren van het eerste jaar konden we niet vinden, maar het viel ons op dat het model niet meteen een groot commercieel succes was, zeker niet in Europa, waar er in 2002 maar een paar honderd geïmporteerd zouden zijn. De fiets was omgebouwd tot een gravel/toer/transportfiets en nog in goede staat toen we hem overnamen van de eerste eigenaar.Na een goede poetsbeurt en een upgrade van de onderdelen, maakt hij nu deel uit van de Vojo-collectie waarvan je hier binnenkort nog meer pareltjes zult zien.

Meer artikels uit onze Flashback-serie kan je hier terugvinden: https://www.vojomag.nl/?s=flashback

Ook de website Mombat Bicycles, een kwalitatieve bron over veel onderwerpen die verband houden met de geschiedenis van het mountainbiken, heeft een interessant artikel gewijd aan de geschiedenis van de 29 inch: http://mombatbicycles.com/MOMBAT/BikeHistoryPages/29er.html